آموزش موسیقی سنتور
✓ به طور کل آموزش موسیقی سنتور به دو شیوه معمول است.
- اول به صورت تئوری و از روی نت
- دوم به صورت سینه به سینه
✓ این دو روش را هم میتوان به سه فرم آموزش داد :
- یک کلاس های حضوری
- دو کلاس های آنلاین
- سه کلاس های آفلاین
در یک دید کلی هر نوع کلاس و شیوه آموزشی دارای نقاط قوت و ضعف هستند و هیچ کلاس یا شیوه نسبت به دیگری نمیتواند کاملا کامل و بی عیب و نقص باشد.
✓ روش سینه به سینه
در این روش که قبل از اختراع نت و به طور کل کتابی شدن آموزش بود و در واقع تنها راه آموزش سالیان طولانی همین روش سینه به سینه بود و جدای از نواقص و مزیتهای آن راه دیگری برای آموزش وجود نداشت.
مزایای این روش به دلیل نبودن کتاب و دفتر و نبودن خط موسیقی به ناچار اساتید مجبور بودند آنچه طی سالهای دراز و با تمرین زیاد بدست آورده و یاد گرفته بودند به صورت حضوری قعطات و درسها را مو به مو برای شاگرد اجرا کنند تا شاگرد بتواند نکات را فهمیده و در همان جلسه
مشکلات خود را پرسیده و تمرین کند تا یک الگوی غلط و نادرست را بعد از ترک کلاس در منزل تکرار نکند چون عملا دسترسی به خود استاد یا هیچ منبع یا مرجعی وجود نداشت تا هنرجو بتواند نحوه اجرا و اطلاعات خود را در مقایسه قرار دهد و احیانا امکان اصلاح خود را داشته باشد.
پس هنرجو آنچه سر کلاس به صورت حضوری یاد میگرفت باید به ذهن کاملا می سپرد تا قادر باشد تا درس را در جلسه بعدی به صورت کامل و تا حدودی بی نقص به استاد تحویل دهد و درس بعدی را بگیرد
بنابراین کیفیت تدریس و زمان حضور یک هنرجو در جلسه مورد نظر اهمیت بسیار پیدا می کند. اغلب در زمانهای قدیمتر ساعت کلاسها به صورت امروزی نبوده و به دلیل اینکه زمان زیادی باید استاد وقت صرف می کرد تا هنرجو درس را همان سر کلاس یاد بگیرد، بنابراین کلاسها اغلب بصورت جمعی برگزار میشد و ساعات کلاس برای جمعی از می شد، اغلب هنرجویان معمولا چندین ساعت تمام بعد از ظهر و عصر یک روز را اشغال می کرد.
این حضور طولانی مدت یک هنرجو در محضر استاد و تمرین طولانی زیر نظر مستقیم استاد از نقاط قوت این روش محسوب میشود. در مقایسه با امروزه که زمان یک هنرجو سر کلاس هفته ای نیم ساعت است.
که به نبودن نت باعث میشد یک هنرجو برای اینکه درس خود را کامل یاد بگیرد ساعتها زیر نظر مستقیم استاد تمرین میکرد و وقتی هم منزل می رفت ساعتها برای درس خود و آموخته های قبلی زمان میگذاشت تا علاوه بر یادگیری درس جدید درسهای قدیمتر هم یاد گرفته بود از یاد نبرد که یکی دیگر از ویژگیهای کلاسهای قدیم تشکیل کلاسها به صورت گروهی بود نه اینکه یک درس به مجموع شاگردها داده شود بلکه هر شاگرد اختصاصا درس خودش را میگرفت ولی چون همه هنرجوها همزمان سر کلاس بودند از درس و آموخته های دیگر هنرجویان و نکاتی که استاد به یک شاگرد میگفت همه هنرجویان استفاده می کردند و به عبارتی یک روحیه جمعی و یک تشریک مساعی بسیار خوبی وجود داشت که تأثیر بسزایی در پیشرفت هنرجویان داشت.
پس در مجموع در این روش چند نکته مثبت وجود دارد:
یک تمرین در زمان کافی زیر نظر مستقیم استاد
دو تمرین زیاد در منزل برای از یاد نبردن کل درسها
سه کلاسهای جمعی که نتیجه آن یادگیری و تجربه بیشتر برای هر هنرجو بود.
ضعفهای این روش
یک نبود نت و کتاب که باعث سختی کار هنرجو در تمرین میشد
دو تغییرات ناخواسته در اجرای قطعات
گاهی استاد یک درس خاص را به چند هنرجو به چند ویرایش ارائه می داد که این خود باعث اختلاف بین هنرجویان در آینده میشد و هر هنرجو قطعه گرفته خودش را نسخه درس اصلی می دانست. و به مرور زمان قطعات دست خوش دگرگونیهای بیشتر و بیشتر می شدند و تا به جایی میرسید که اطمینان به درستی قطعه به حداقل می رسید
در این روش کلاس حضوری میتواند مؤثر تر باشد.
کلاس آنلاین برای هنرجویایی که امکان حضور ندارند یا بخاطر مشغله کار یا راه دور گزینه دیگری است برای کلاس که کمی تدریس به سبک سینه به سینه را مشکل می کند.
کلاس آفلاین در این روش هم میتواند کاملا مؤثر و هم میتواند کاملا ناکارآمد باشد که این بستگی به استاد و شاگرد دارد.
✓ کلاسهای حضوری
بیشتر هنرجویان موسیقی با این نوع کلاسها اكثرا آشنایی کافی دارند امروزه در یک ساعت مشخص شاگرد به مدت نیم ساعت یا یک ساعت در کلاس حاضر میشود و درس خود را تحویل و درس جدید را از استاد میگیرد و اغلب کلاسها هفته ای یک جلسه برگزار میشود.
یک : تسلط و نظارت استاد به استایل و نحوه اجرای شاگرد و امکان اصلاح آن
دو : دیدن اجرای صحیح یک قطعه توسط شاگرد از نزدیک و الگو برداری
سه : اجرای زنده سر کلاس برای استاد و احیانا شاگردان دیگر
چهار: ارتباط با هنرجویان دیگر و تعامل با آنها.
ضعف ها
یک : قرار برای زمان و ساعت مشخص در هفته.
دو : زمان برای رفت و آمد و هزینه های آن
سه : عدم امکان جابجایی ساعت و روز کلاس
چهار : هزینه بیشتر نسبت به کلاسهای آنلاین و آفلاین
پنج : اجرای نه چندان کامل و تمیز هنرجو نزد استاد در بیشتر مواقع ( نسبت به کلاس آفلاین )
✓ کلاسهای آنلاین
کلاس هایی که اغلب بخاطر دور بودن بعد مسافت جایگزین کلاسهای حضوری میشود و از طریق موبایل، تبلت و یا کامپیوتر تشکیل می شوند.
ویژگی ها
یک : هزینه کمتر نسبت به کلاسهای حضوری
دو : عدم رفت و آمد و هزینه آن
سه : امکان جابجایی روز و ساعت کلاس در بیشتر اوقات
چهار: امکان استفاده از هر کلاسی در هر جای ایران و جهان
ضعف ها
یک : نیاز به یک اینترنت استاندارد
دو : عدم تسلط کافی استاد به شاگرد
سه : برداشت نسبتا سخت شاگرد از اجرای استاد
چهار : اجرای نه چندان کامل و تمیز اغلب هنرجویان( نسبت به روش آفلاین )
✓ کلاسهای آفلاین
کلاس هایی که درسها به صورت یک بسته برای شاگرد فرستاده میشود و متقابلا شاگرد پس از تمرین کافی یک ویدئو از درس را جهت ارزیابی برای استاد میفرستد.
ویژگی ها
یک هیچ زمان و روز خاصی برای کلاس تعیین نمی شود
دو عدم رفت و آمد و هزینه های آن
سه انعطاف پذیری بسیار بالا نسبت به زمان و روز فرستادن درس ها توسط شاگرد
چهار اجرای کامل و تمیز هنرجو نسبت به آمادگی او برای گرفتن ویدئو
پنج ریختن ترس هنرجو از اجرا جلوی دوربین و یا ضبط به صورت صوتی
ضعف ها
یک عدم هیچگونه ارتباط تصویری و حضوری با استاد
دو عدم امکان اصلاح مستقیم هنرجو توسط استاد نسبت به کلاسهای حضوری
سه عدم نظارت کامل استاد نسبت به اجرا و نحوه تمرین هنرجو در بیشتر اوقات
چهار عدم ارتباط با شاگردهای دیگر و دیدن کار آنها ( مگر به صورت مجازی )
جدای از سنتور بحث آموزش طبق تجربه من به دو نکته اصلی وابسته و حساس است :
- توانایی و مهارت استاد در امر تدریس
- اشتیاق و انگیزه هنرجو برای یادگیری
اگر این عامل هر دو در یک کلاس مهیا بود پیشرفت هنرجو قطعی است و اهمیت جزوه یا کتاب آموزشی در وحله دوم قرار میگیرد.
اینکه بهترین کتاب آموزشی چه کتابی است اساسا سوال اشتباهی است چرا که تجربه سالها تدریس نشان داده که برای تمام هنرجویان نمیتوان یک نسخه واحد و یکسان تجویز کرد بلکه به فراخور و تناسب کلاس و ظرفیت هنرجو و تسلط استاد یک کتاب یا یک جزوه دیگر و متفاوت نیاز خواهد بود.
سنتور از جمله ی سازهایی است که یادگیری مراحل اولیه آن از خیلی از سازها ساده تر و نتیجه ی مطلوب در مدت زمان کوتاهتری حاصل میشود و هنرجویان خیلی زود به نواختن آهنگ ها میرسند.
در ضمن اگر سنتور هنرجو کوک نیز باشد با همان نواختن آهنگهای اولیه و ابتدایی صدای خوب و دلنشینی شنیده خواهد شد. بر خلاف سازهایی مانند تار و سه تار و ویلن یا کمانچه که درآوردن صدای خوب از این سازها مستلزم ماهها تمرین است تا قطعات ساده ی تدریس شده به نحوه مطلوب و خوش صدایی با این سازها نواخته بشوند.
این مسئله جدای از آموزش است چرا که یک معلم سخت گیر به راحتی میتواند یک هنرجو را از یادگیری و تعلیم دلزده و منصرف کند، در عوض یک استاد میانه رو میتواند باعث ایجاد علاقه و انگیزش بیشتر در هنرجو شود.
كتاب قطعات و تصانیف
- سی قطعه چهار مضراب فرامرز پایور
- قطعات موسیقی مجلسی فرامرز پایور
- مجموعه پیش درآمد و رنگ فرامرز پایور
- هشت آهنگ فرامرز پایور
- پرند فرامرز پایور
- بیست قطعه برای سنتور پرویز مشکاتیان
- گل آئین پرویز مشکاتیان
- سل آئین پرویز مشکاتیان
- گل آوا پرویز مشکاتیان
- مجموعه تصانیف استاد مشکاتیان
- آثار درویش خان برای سنتور سامان ضرابی
- آثار استاد صبا برای سنتور سامان ضرابی
- آثار استاد خالقی برای سنتور سامان ضرابی
- مجموعه کتابهای رقص سنتور سامان ضرابی
کتابهای آموزش ریتم
- ریتم در موسیقی حسن زند باف
کتابهای تاریخ موسیقی
- سرگذشت موسیقی ایران دو جلد روح الله خالقی
کتابهای آموزش تئوری پایه ای موسیقی
- تئوری بنیادی موسیقی پرویز منصوری
- تئوری موسیقی مصطفی کمال پور تراب
- مبانی موسیقی حسن زندباف
- گام های گم شده مرتضی حنانه
- هفت دستگاه موسیقی ایرانی مجید کیانی
- تئوری موسیقی علینقی وزیری
- فرم و طرح در موسیقی ری بنت
کتاب های آموزش مقدماتی سنتور
- دستور سنتور فرامرز پایور دستور سنتور حسين صبا
- شیوه سنتور نوازی پشنگ کامکار
کتابهای ردیف موسیقی
- دوره ابتدایی سنتور فرامرز پایور
- ردیف استاد ابوالحسن صبا
- ردیف میرزا عبدالله
یکی از نکات مهم که در تدریس بسیار اهمیت ،دارد درک هنرجو از طرف استاد است که به تناسب آن قطعات در خور و هماهنگ با ظرفیت هنرجو درس داده شود.
میزان علاقه و انگیزه هنرجو هدف از یادگیری موسیقی میزان درک و دریافت هنرجو میزان تمرین هنرجو کیفیت تمرین او اینها عواملی هستند که باید از طرف استاد شناسایی و مستقیم در نحوه تدریس ایشان مؤثر باشد تا نتیجه مطلوب حاصل شود.
این طرز تفکر از طرف اساتید که هر شاگردی که ثبت نام میکند باید حتما راه قله را پیش بگیرد و به بالاترین درجات نوازندگی برسد در وحله اول خود استاد را خسته کند می و دوم شاگرد را پس از مدتی از آموختن و تمرین دلزده می کند. تجربه نشان داده از هر صد هنرجو که وارد کلاس میشوند شاید فقط یک هنرجو راه حرفه ای شدن را پیش بگیرد و تمایل داشته باشد به مدارج بالای نوازندگی برسد. بقیه هنرجوها اکثرا برای دل خودشان مدتی به کلاس می آیند تا اندکی کسب مهارت کنند تا بتوانند چند قطعه و آهنگ را اجرا کنند برخی دیگر هم کمی از این مرحله فراتر رفته و به یادگیری ردیف موسیقی می پردازند و بعد از مدتی کم یا زیاد آموزش را به دلایل مختلفی رها میکنند.
این مختصات و سرنوشت نه فقط برای کلاس های موسیقی است بلکه در تمامی رشته ها چه هنری و یا غیر هنری عده کمی هنرجو یا دانشجو هستند که در رشته مورد نظر به سطوح عالی برسند و در آن زمینه و رشته صاحب نظر شوند.
نتیجه اینکه نحوه تدریس و آموزش باید از هر لحاظ متناسب با شرایط هنرجو باشد تا نه مدرس دچار سختی و بی نتیجه بودن کلاس شود و نه هنرجو دچار زحمت اضافی بی هدف شود و به قول یکی از اساتید بنام هر انسانی حال در موقعیت یک هنرجو یک خوراکی میخواهد متناسب با شرایطش و این خوراک با خوراک دیگران البته که میتواند متفاوت باشد.
موسیقی البته که رشته ای است سخت و پیچیده اما تا چطور به آن نگاه کنیم و چگونه آن را آموزش .ببینیم اگر ساده به آن نگاه کنیم و روش آموزش را ساده و روان کنیم در نتیجه یادگیری آن برای اکثر افراد میتواند راحت و آسوده باشد و دست کم دست یابی به مراحل اولیه و متوسطه برای آنها میسر باشد.
استاد فرامرز پایور اولین و تنها شخصی بودند که مکتبی را در سنتور نوازی پدید آوردند که یک هنرجو میتواند از ابتدا تا مرحله عالی در این مکتب و تماما با کتابهای استاد پایور آموزش و تعلیم ببیند در مکتب آموزشی ایشان دستور سنتور اولین کتاب و دوره عالی آخرین کتاب است.
برخی از اساتید گذشته که علم موسیقی سنتی آنها کامل بود از خود ردیف کاملی بجا گذاشتند مانند میرزا عبدالله آقا حسینقلی محمود کریمی استاد ابوالحسن صبا، عبدالله دوامی استاد پایور تنها استادی بودند که از خود دو مجموعه و کتاب ردیف نوشتند و بجا گذاشتند.
یکی دوره ابتدایی که برای نوآموزان تألیف و که تنظیم شده و یکی کتاب دوره عالی سنتور برای هنرجویان پیشرفته نوشته شده است. البته نباید کتاب دوره ابتدایی استاد پایور را کم شمرد یا ساده تصور کرد چرا که این کتاب در نوع خود از بیشتر تکنیکهای معمول سنتور استفاده کرده و اجرای صحیح و تمیز قطعات و آوازهای آن به تمرین زیاد و مرتب و منسجم نیاز دارد.